Definiendo cronologías cerámicas y procesos de fortificación altomedievales desde el noroeste peninsular. Una aproximación desde el Castelo da Veiga (Culleredo, A Coruña)

  1. Nión-Álvarez, Samuel 1
  2. Sánchez Pardo, José Carlos 2
  3. Alonso Toucido, Francisco 3
  4. Fernández Rodríguez, Carlos 4
  5. Otero Vilariño, Carlos 5
  6. Carneiro Alonso, Alba Lucía
  7. Silva Alvite, Verónica
  1. 1 Universidade de Santiago de Compostela - INCIPIT-Consejo Superior de Investigaciones Científicas, España
  2. 2 Universidade de Santiago de Compostela, España
  3. 3 Universidade de Santiago de Compostela - Tempos Arqueólogos S. L., España
  4. 4 Universidad de León, España
  5. 5 INCIPIT - Consejo Superior de Investigaciones Científicas, España
Journal:
Lucentum

ISSN: 0213-2338 1989-9904

Year of publication: 2023

Issue: 42

Pages: 341-356

Type: Article

DOI: 10.14198/LVCENTVM.23266 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openRUA editor

More publications in: Lucentum

Abstract

The following paper aims to explore the archaeological record of Castelo da Veiga (Culleredo, A Coruña). Dating from the 10th century AD, Castelo da Veiga is a small and conspicuous rock castle with great long-distance visual control. The relevance of this archaeological record lies in two main features: firstly, the (relative) large amount of material recorded, which is unusual for NW Iberian rock castles. Secondly, it also provides interesting insights about the occupation of these fortifications, which have hardly been studied archaeologically in this region. Moreover, the presence of representative pottery types from the early medieval world can be linked with reliable contexts with precise and consistent radiocarbon dates. This fact permits to date some of the most representative typologies of the NW Iberia medieval pottery, which usally have loose chronologies based on relative datings. Therefore, the main goal of this work is to provide a detailed view of the main characteristics of Castelo da Veiga. First of all, the strategies of occupation and the internal configuration of the site will be analysed, subsequently related to the processes of fortification of early medieval landscapes. Hereinafter, the material record of the settlement will be presented, providing a reliable context as a ground to relate some characteristic forms and productions with their chronological context. These results yield a comprehensive analysis of the settlement with new insights about Galician rock castles, their connection with the early medieval fortification processes and the chronologies of certain ceramic productions

Bibliographic References

  • Alonso Toucido, F. (2022). Cerámica medieval galega: características, uso e evolución da produción. (Tesis doctoral). Universidade de Santiago de Compostela. Santiago de Compostela. Recuperado de: http://hdl.handle.net/10347/27534
  • Alonso Toucido, F. y Nión-Álvarez, S. (2020). Informe memoria da intervención arqueolóxica (sondaxes arqueolóxicas e control arqueolóxico): obras de conservación e accesibilidade no Castelo de Naraío. Memoria técnica inédita. Dirección Xeral do Patrimonio Cultural. Santiago de Compostela.
  • Bello Diéguez, J. M., Sanjurjo-Sánchez, J. y Fernández Mosquera, D. (2008). Los niveles medievales de la Torre de Hércules: caracterización arqueológica y datación mediante TL y OSL. Férvedes, 5, 453-464.
  • Bronk Ramsey, C. (2009). Bayesian Analysis of Radiocarbon Dates. Radiocarbon, 51(1), 337-360. DOI: https://doi. org/10.1017/S0033822200033865
  • Catalán Ramos, R., Fuente Melgar, P. y Sastre Blanco, J. C. (2014). Las Fortificaciones en la Tardoantigüedad. Élites y articulación del territorio. (Siglos V-VIII d. C.). Madrid: La Ergástula.
  • César Vila, M. y Bonilla Rodríguez, A. (2003). Estudio de los materiales cerámicos del «Castelo da Lúa». Gallaecia, 22, 297-367.
  • César Vila, M., Bonilla Rodríguez, A. y López Pérez, M. C. (2010). Trabajos de excavación arqueológica y consolidación en el Castelo da Lúa (Rianxo, A Coruña): campaña 2007. Gallaecia, 29, 263-276
  • César Vila, M., Lombera Hermida, A., Fábregas Valcarce, R. y Rodríguez-Álvarez, X. P. (2018). Estudio de la cerámica medieval de Cova Eirós (Triacastela, Lugo). Cuadernos de Estudios Gallegos, 65(131), 73-105. DOI: https://doi. org/10.3989/ceg.2018.131.03
  • Fernández-Pereiro, M., Sánchez Pardo, J. C. y Alonso Toucido, F. (2020). Fortificaciones y control del territorio en la Gallaecia Altomedieval. Estudio arqueológico del yacimiento de Faro de Budiño (O Porriño, Pontevedra). Munibe, 71, 163- 180. DOI: https://doi.org/10.21630/maa.2020.71.04
  • Fernández-Rodríguez, C. (2022). Análisis de los restos óseos de macromamíferos del yacimiento de Castelo da Veiga (Culleredo, A Coruña). Sondeos arqueológicos 2021. Informe inédito. Universidad de León. León.
  • Fernández-Rodríguez, C. y González Gómez de Agüero, E. (2017). Estudio de unas valvas de ostra del Pórtico de la Gloria de la catedral de Santiago de Compostela (A Coruña). Trabajos de restauración de 2016. Informe inédito. Universidad de León. León.
  • Fernández Marcos, M. L., Fuentes Colmeiro, R. y López Mosquera, M. E. (1994). Los suelos de Galicia. Problemas de fertilidad y corrección. Agricultura: Revista agropecuaria y ganadera, 642, 388-391.
  • Galbán Malagón, C. J. (2009). En este país que por siglos fue el final de la tierra. Una aproximación a los orígenes del sistema castral del obispado de Iria-Santiago (ss. IX-XI). Territorio, Sociedad y Poder, 8, 85-103.
  • González Garcés, M. (1987). Historia de La Coruña. Edad Media. A Coruña: La Voz de Galicia.
  • González Gómez de Agüero, E., Fernández-Rodríguez, C., Bejega García, V. y Fuertes Prieto, M. N. (2021). El consumo de moluscos marinos en fortalezas medievales de Galicia (noroeste ibérico): el registro zooarqueológico. En M. A. Vicens y G. X. Pons (Eds.). Avances en Arqueomalacología. Nuevos conocimientos sobre las sociedades pasadas y su entorno natural gracias a los moluscos (pp. 357-371). Palma de Mallorca: Sociedad de Historia Natural de Balears.
  • González Paz, C. A. (2009). Catro exemplos de fortificacións altomedievais galegas do século X: Castellum de Aranga, Castellum Minei, Castellum Berreti e Castellum de Cidofacta. En F. Singul Lorenzo (Ed.). Rudesindus: San Rosendo, o seu tempo e o seu legado (pp. 359-368). Santiago de Compostela: S. A. de Xestión do Plan Xacobeo.
  • Gutiérrez Cuenca, E. y Hierro Gárate, J. A. (2010). Instrumentos relacionados con la actividad textil de época tardoantigua y altomedieval en Cantabria. Munibe, 61, 261-288.
  • Gutiérrez González, J. A. (1999). Excavaciones arqueológicas en «El Picu Alba» (Peñaferruz, Gijón). Avance de las campañas 1997-1998. En VV. AA. (Ed.). Excavaciones arqueológicas en Asturias 1995-98 (pp. 187-202). Oviedo: Servicio de Publicaciones del Principado de Asturias.
  • Gutiérrez González, J. A. y Bohigas Roldán, R. (1989). La cerámica medieval en el Norte y Noroeste de la Península ibérica. Aproximación a su estudio. León: Universidad de León.
  • Gutiérrez González, J. A. y Rodríguez Vázquez, A. (2003). El registro arqueológico. II: El mobiliario. Cerámica. En J. A. Gutiérrez González (Ed.). El Castillo de Curiel y su territorio (pp. 167-288). Gijón: VTP.
  • López Alsina, F. (1988). La ciudad de Santiago de Compostela en la Alta Edad Media. Santiago de Compostela: Consorcio de Santiago Universidade de Santiago de Compostela.
  • López Ferreiro, A. (1895). Fueros municipales de Santiago y de su Tierra. Madrid: Ediciones Castilla.
  • Luengo Martínez, J. M. (1950). Exploraciones en el castillo de Aranga (La Coruña). Cuadernos de Estudios Gallegos, 6(25), 21-35.
  • Nieto Muñiz, E. B. (2015). Limpeza, consolidación e sondaxes arqueolóxicas no Castelo do Casón (San Adrián de Veiga, Ortigueira). Memoria técnica inédita. Dirección Xeral do Patrimonio Cultural. Santiago de Compostela.
  • Nión-Álvarez, S. (2022). Segunda campaña de sondaxes arqueológicas no Castelo da Veiga (Culleredo, A Coruña). Investigación arqueolóxica e contextualización histórica. Memoria técnica. Memoria técnica inédita. Dirección Xeral do Patrimonio Cultural. Santiago de Compostela.
  • Nión-Álvarez, S., Blanco Ballón, J. M., Giménez Solla, M., Castro Ínsua, J. y Candal Seijas, M. (2018). Metodoloxía para a integración dos servizos ecosistémicos dos montes veciñais en espazos naturais no seu plan de ordenación e xestión: unha aproximación dende a arqueoloxía e o patrimonio cultural. Semata, 30, 39-59. DOI: https://doi.org/10.15304/s.30.5219
  • Otero Vilariño, C. (2016). Sondaxes valorativas no xacemento de O Castelo (Lugo, Lugo). Memoria técnica inédita. Dirección Xeral do Patrimonio Cultural. Santiago de Compostela.
  • Otero Vilariño, C. y Nión-Álvarez, S. (2018). Sondaxes arqueolóxicas valorativas no Castelo da Veiga (Culleredo). Informe valorativo. Informe valorativo inédito. Dirección Xeral do Patrimonio Cultural. Santiago de Compostela.
  • Pallarés Méndez, M. C., Portela Silva, E. y Gelabert, J. E. (1984). Caza de los señores y caza de los campesinos en Galicia (1100-1600). Cahiers de Civilisation Médiévale, 27, 287-303.
  • Pereira Martínez, C. (1993). Burgo de Faro, os templarios e o Camiño de Santiago (I). Compostellanum, 38(3-4), 467-503.
  • Piñan Gargantiel, A. (2015). Estudio de cerámicas de niveles bajomedievales procedentes del yacimiento arqueológico del castillo de Gauzón (Castrillón, Asturias). Campañas de excavación 2010, 2013. (Trabajo Fin de Máster). Universidad de Cantabria. Santander.
  • Quirós Castillo, J. A. (2013). Defensive Sites of the Early Middle Ages in North-West Spain. En J. Baker, S. Brookes y A. Reynolds (Eds.). Landscapes of Defence in Early Medieval Europe (pp. 303-339). Turnhout: Brepols Publishers. DOI: https://doi.org/10.1484/M.SEM-EB.1.100883
  • Quirós Castillo, J. A. y Tejado Sebastián, J. M. (2012). Los castillos altomedievales en el noroeste de la Península ibérica. Bilbao: Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea.
  • Rodríguez Nóvoa, A. A., Valle Abad, P. y Fernández Fernández, A. (2021). Contextos estratigráficos y materiales medievales del castillo de San Salvador de Todea (Allariz, Ourense). Nailos, 7, 154-181.
  • Sánchez Pardo, J. C. y Galbán Malagón, C. J. (2015). Fortificaciones de altura en el entorno de Santiago de Compostela. Hacia un primer análisis arqueológico comparativo. Nailos, 2, 125-161.
  • Santos, J. M. (2012). Fortificaciones medievales en el espacio portugués: propuesta de una síntesis global para su evolución. De Arte, 11, 53-70.
  • Silva, A. M. y Ribeiro, M. C. (2013). Castelos roqueiros da região de Arouca (Aveiro, Portugal) contexto histórico e elementos arqueológicos. En I. C. Fernandes (Ed.). Fortificações e Território na Península Ibérica e no Magreb (Séculos VI a XVI) (pp. 30-42). Lisboa: Campo Arqueológico de Mértola.
  • Suárez Otero, J. (1999). La Catedral de Santiago de Compostela: Cien Años de Arqueología. Codex Aquilarensis, 14, 39-72.
  • Suárez Otero, J., Gimeno García-Lomas, R. y Fariña Busto, F. (1989). La cerámica medieval en Galicia. En J. A. Gutiérrez González y R. Bohigas Roldán (Eds.). La cerámica medieval en el Norte y Noroeste de la Península ibérica. Aproximación a su estudio (pp. 285-301). León: Universidad de León.
  • Tejerizo-García, C., Alonso Toucido, F. y Torres Iglesias, D. (2021). Cerámicas del interior de Galicia desde el tardoimperio a la Alta Edad Media (s. V-X/XI d.n.e.): algunos casos de estudio. Pyrenae, 52(2), 149-185.
  • Tejerizo-García, C., Rodríguez-González, C. y FernándezPereiro, M. (2019). ¿Continuidad o discontinuidad en los castros del noroeste? Una revisión de la secuencia del yacimiento de Viladonga (Castro de Rei, Lugo). Spal, 28(2), 279-313. DOI: https://doi.org/10.12795/spal.2019.i28.22