¿Qué sentido se atribuyó al zoon politikon de Aristóteles?Los comentarios medievales y modernos a la Política

  1. Rus Rufino, Salvador
  2. Arenas-Dolz, Francisco
Revista:
Foro interno: anuario de teoría política

ISSN: 1578-4576 1988-2920

Año de publicación: 2013

Número: 13

Páginas: 91-118

Tipo: Artículo

DOI: 10.5209/REV_FOIN.2013.V13.43086 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Foro interno: anuario de teoría política

Resumen

Aristoteles caracterizo al ser humano que actua en la esfera publica como zoon politikon (�Ä.�Í�Ë �Î�Í�É�Ç�Ñ�Ç�È.�Ë). En este articulo expondremos un marco general para la comprension de esta propiedad fundamental del ser humano, viendo como se ha entendido de diversas maneras en su desarrollo historico. Esta situacion tiene implicaciones importantes para la teoria politica, ya que sugiere que el ser humano esta predispuesto a la sociabilidad: el hombre por naturaleza es un animal social que vive con otros y solo puede alcanzar la justicia y el bien comun a traves del dialogo y la deliberacion, puesto que, como el mismo Aristoteles senala, es el unico zoon logon ekon (�Ä.�Í�Ë �É.�Á�Í�Ë .�Ô�Í�Ë). Esto implica que la naturaleza politica del ser humano se deriva de su naturaleza retorica.

Referencias bibliográficas

  • AlbERTo MAGno [Albertus Magnus], Ethicorum libri X. Politicorum libri VIII, Claude Prost, lyon, 1651, p. 9 ad 1253a7-8.
  • Alfonso DE CARTAGEnA, El Oracional [1456], edición crítica (comparación del manuscrito 160 de Santander y el incunable de Murcia) de Silvia González-Quevedo, Albatros-Hispanófila, valencia-Chapel Hill, 1983,
  • Allan GoTTHElF, “Aristotle’s Conception of Final Causality”: Review of Metaphysics, n.º 30 (1976), pp. 226-254;
  • Anne CAUQUElIn, Aristote: le langage, PUF, Paris, 1990; Walter bElARDI, Il linguaggio nella filosofia di Aristotele, K libreria Editrice, Roma, 1975;
  • Antonio LÓPEZ EIRE, Actualidad de la Retórica, Ediciones Universidad de Salamanca, Salamanca, 1995, p. 46;
  • Antonio LÓPEZ EIRE, Sobre el carácter retórico del lenguaje y de cómo los antiguos griegos lo descubrieron, UnAM, México, 2005.
  • ARISTóTElES, Politica (I-II.11). Translatio prior imperfecta interprete Guillelmo de Moerbeka (?) [ca. 1264], en Petrus MICHAUDQUAnTIn (ed.), Aristotelis Latinus 29.1, Desclée de brouwer, bruges-Paris, 1961 ad 1253a7-9.
  • Arlene W. SAxonHoUSE, “Family, Polity, and Unity: Aristotle on Socrates Community of Wives”: Polity, n.º 15 (1982), pp. 202-219;
  • balthasar KEllER [balthasar Cellarius], Politicae Succinctae, lobenstein, Jena, 1664, pp. 4-5.
  • Christoph HEIDMAnn [Christophorus Heidmanus], Dissertationes Politicae VII. Ex octo libris Politicorum Aristotelis, Johann Heitmüller, Helmstedt, 1672, pp. 20-21.
  • Chrysostomus JAvEllI (Chrysostomus de Casali), Epytomata in octo libris Politicorum, Stephanum de Sabio, venecia, 1536, 1.4, f. 5b-6a.
  • D. brendan nAGlE, The Household as the Foundation of Aristotle’s Polis, Cambridge University Press, Cambridge, 2006.
  • David J. DEPEW, “Humans and other Political Animals in Aristotle’s History of Animals”: Phronesis, vol. 40, n.º 2 (1995), p. 162
  • David W. bAlME, “Aristotle’s biology Was not Essentialist”: Archiv für Geschichte der Philosophie, n.º 62 (1980), pp. 1-12.
  • Denis lAMbIn [Dionysius lambinus] y Piero vETToRI [Petrus victorius], Aristotelis Politicorum libri octo, Eusebius Episcopius, basilea, 1582, pp. 6-7, 10 traducción de vettori ad 1253a7-9 y traducción de lambin ad 1253a7-9.
  • Diccionario de la lengua castellana, Imprenta de la Real Academia Española, Madrid, 1737, tomo v, p. 312.
  • Donato ACCIAIolI, In Aristotelis libros octo Politicorum commentarii, vicentius valgrisius, venecia, 1566, p. 16ab.
  • Fernando DE RoA [Ferdinandus Rhoensis], Commentarii in Politicorum libros, Joannes de Porres-Joannes de zaraus, Salamanca, 1502, pp. vIIs.: ad 1253a7-9.
  • Franco Petri bURGERSDIJK [Franciscus burgersdicius], Idea oeconomicae et politicae doctrinae, Hieronymus de vogel, leiden, 1644, p. 6 y p. 33.
  • FRAY AnTonIo DE GUEvARA, Relox de Príncipes [1529-1531], ed. de Emilio blanco, Abl Editor, Madrid, 1993, p. 405. En esta cita y en las siguientes, respetamos la ortografía del original.
  • Fred D. MIllER, “Aristotelian Autonomy”, en Aristide TESSIToRE (ed.), Aristotle and Modern Politics. The Persistence of Political Philosophy, University of notre Dame Press, notre Dame, Indiana, 2002, pp. 375-402;
  • Gebhart Theodor MEIER, Aristotelis Politicorum analysis ac expositio usibus studiosorum, Jacobus Müller, Helmstadt, 1668, pp. 16-18.
  • Genesio MAlFAnTI [Genesius Malfantius], Civilis philosophiae compendium. In quo quidquid in libris Ethicorum, Politicorum, et Oeconomicorum disseruit Aristoteles, Paulus Meietus, Padova, 1587, p. 43b.
  • Gianfranco FIoRAvAnTI, “la réception de la Politique d’Aristote au Moyen Âge tardif”, en Yves-Charles zARKA (dir.), Aspects de la pensée médiévale dans la philosophie politique moderne, Presses Universitaires de France, Paris, 1999, pp. 4-24.
  • Gianluca SADUn boRDonI, Linguaggio e realtà in Aristotele, laterza, Roma, 1994;
  • GIl DE RoMA [Aegidius Romanus], De regimine principum libri III, bartolomeo zanetti, Roma, 1607, p. 12 ad 1253a7-9.
  • Hannah AREnDT, The Human Condition, The University of Chicago Press, Chicago, 1958, pp. 19, 26 y 194;
  • Hermann ConRInG [Hermannus Conringius], Aristotelis Politicorum libri superstites. Editio nova, Henning Müller, Helmstedt, 1656, pp. 6-7: ad 1253a7-9.
  • Hubert vAn GIFFEn [Hubertus Giphanius], In Politicorum opus Aristotelis, lazar zetzner, Frankfurt, 1608, pp. 29-33: ad 1253a7-9.
  • Jacques lEFèvRE D’éTAPlES [Jacobus Faber Stapulensis], Introductio in Politica Aristotelis, Stephanus, Paris, 1512, ad 1.2.10.
  • Jaime ARAoS SAn MARTín, La filosofía aristotélica del lenguaje, EUnSA, Pamplona, 1999;
  • Jan Pieter Hubert KnoPS, Études sur la traduction française de la morale à Nicomache d’Aristote par Nicole Oresme, Excelsior, Gravenhage, 1953.
  • Jean bURIDAn [Joannes buridanus], Quaestiones in octo libros Politicorum Aristotelis, Guilielmus Turner, oxford, 1640, 1.4, pp. 16-19.
  • Jean le Tourneur vERSoR [Joannes versoris], Libri Politicorum Aristotelis cum commento multum utili et compendioso, Henricus Quentell, Colonia, 1492, f. 3a-4b, ad 1253a7-9.
  • Joachim KAMMERMEISTER [Joachim Camerarius der Ältere], Politicorum et Oeconomicorum Aristotelis interpretationes et explicationes accuratae, Andreas Wechel, Frankfurt, 1581.
  • Joannis FElDE, Analysis librorum Politicorum Aristotelis, Gerlachius-beckensteinius, Frankfurt, 1654, pp. 21-23.
  • Johann Gottlob SCHnEIDER, Aristotelis Politicorum libri octo superstites, Taberna librariae Academiae, Frankfurt (oder), 1809, p. 343: ad 1253a7-9.
  • Johann KAHl [Joannes Calvinus], Notae in Politicos Aristotelis priores libros, Peter Fischer, Frankfurt, 1595, p. 11.
  • Johannes KESSEl [Johannes Caselius], In libros Aristotelis de optimo statu Reipublicae, Stephanus Myliandrus, Rostock, 1587, pp. 22s.: ad 1253a7-8.
  • John EHREnbERG, Civil Society. The Critical History of an Idea, new York University Press, new York, 1999.
  • John G. A. PoCoCK, The Machiavellian Moment. Florentine Political Thought and the Atlantic Republican Tradition, Princeton University Press, Princeton, 2003, p. 550 (existe traducción al español: El momento maquiavélico: el pensamiento florentino y la tradición republicana atlántica, Tecnos, Madrid, 2008, 2ª edición);
  • José luis RAMíREz, “la Retórica, pórtico de la ciencia”: Elementos, n.º 50 (2003), pp. 3-4;
  • José luis RAMíREz, “Tópica de la responsabilidad. Reivindicación de la retórica para la ciudadanía moderna”, en Jesús ConIll y David A. CRoCKER (eds.), Republicanismo y educación cívica ¿Más allá del liberalismo?, Comares, Granada, 2003, pp. 220-223;
  • Juan DE ARCE DE oTáloRA, Coloquios de Palatino y Pinciano [ca. 1550], ed. de José luis ocasar Ariza, Turner, Madrid, 1995, I, 62 y 587, respectivamente.
  • Juan GInéS DE SEPúlvEDA [Johannes Genesius Sepulveda], Aristotelis de Republica libri VIII, Michael vascosanus, Paris, 1548: ad 1253a7-9.
  • Juan HUARTE DE SAn JUAn, Examen de ingenios para las ciencias [1575-1588], ed. de Guillermo Serés, Cátedra, Madrid, 1989, pp. 433-434.
  • leonardo bRUnI [leonardo Aretino], Aristotelis Politicorum libri octo, S. Colinaei, Paris, 1526.
  • leonardo bRUnI., Aristóteles: Política y Económica, Jorge Coci Alemán, zaragoza, 1509:
  • léopold DElISlE, Observations sur plusieurs manuscrits de la politique et de l’économique de Nicole Oresme, A. Gouverneur, nogent-le-Rotrou, 1870-1879;
  • ludovicus vAlEnTIA [ludovicus Ferrariensis], Epitoma per conclusiones librorum Politicorum, Eucharius Silber, Roma, 1464: ad 1253a7-8.
  • Martha C. nUSSbAUM, “Aristotle on Teleological Explanation”, en Aristotle’s De Motu Animalium: Text with Translation, Commentary, and Interpretative Essays, Princeton University Press, Princeton, new Jersey, 1978, pp. 59-106;
  • Martha C. nUSSbAUM, “Shame, Separateness, and Political Unity: Aristotle’s Criticism of Plato”, en Amélie o. RoRTY (ed.), Essays on Aristotle’s Ethics, University of California Press, berkeley, 1980, p. 395-435;
  • Martha C. nUSSbAUM, The Fragility of Goodness: Luck and Ethics in Greek Tragedy and Philosophy, Cambridge University Press, Cambridge, 1986, pp. 345-353
  • Michael PICCART [Michael Piccartus], In Politicos libros Aristotelis commentarius, lorentz Kober, leipzig, 1615, pp. 44-49.
  • Michael SCHüTz [Michael Toxites] y Johannes (o Jean) STURM [Ioannes Sturmius], Aristotelis Politicorum liber primus, Christopher Froschover, zurich, 1550, pp. 17a-18a: ad 1253a7-9.
  • Miriam Th. lARKIn, Language in the Philosophy of Aristotle, Mouton, The Hague, 1971.
  • nancy SHERMAn, Making a Necessity of Virtue. Aristotle and Kant on Virtue, Cambridge University Press, Cambridge, 1997, pp. 325-330.
  • nicole oRESME, “le livre des Politiques d’Aristote” [ca. 1370-1377], ed. de Albert Douglas Menut: Transactions of the American Philosophical Society, n.º 60 (1970), p. 49.
  • nikola vitov GUčETIć [niccolò vito de Gozze], Dello stato delle republiche, secondo la mente di Aristotele, Aldo Manuzio, venecia, 1591, pp. 20-21.
  • nikolai RUbInSTEIn, “The history of the word politicus in early-modern Europe”, en A. PADGEn (ed.), The Languages of Political Theory in Early-Modern Europe, Cambridge University Press, Cambridge, 1987, pp. 41-56.
  • Pedro de CASTRovol, Commentum super libros Politicorum et Oeconomicorum Aristotelis, Arnaldo Guillermo de brocario, Pamplona, 1496.
  • Pedro MARín, Sermones [1455], ed. de Pedro M. Cátedra, Universidad de Salamanca, Salamanca, 1990, § 10, p. 143.
  • Peter GIlKEn [Petrus Gilkenius], In Politicorum Aristotelis libros VIII, zacharias Palthenius, Frankfurt, 1605, pp. 11-12: ad 1253a7-9.
  • Philipp MElAnCHTHon [Philippus Melanchton], In Aristotelis aliquot libros Politicos commentaria, Johann Setzer, Haguenau, 1531, ff. 4s.
  • Pierre DE lA RAMéE [Petrus Ramus], Aristotelis Politica, Claudius Marnius y Ioannes Aubrius, herederos de Andreas Wechel, Frankfurt, 1601, pp. 13-14: ad 1253a7-9.
  • Raffaello MAFFEI [Raphael Maffeius volaterranus], Politica ad Nicomachum, Raphaelis Volaterrani argumenta in eosdem. Leonardo Aretino interprete. Hieronymus Scotus, venecia, 1542, p. 6.
  • Rodrigo SánCHEz DE ARévAlo, Suma de la política [1454-1457], ed. de Mario Penna, Atlas, Madrid, 1959, § 1 y § 19, p. 280.
  • S. SAlKEvER, “Woman, Soldiers, Citizens: Plato and Aristotle on the Politics of virility”, en Essays on the Foundations of Aristotelian Political Science, pp. 173-176.
  • Salvador RUS RUFIno, Comentarios a la Política de Aristóteles en la Europa medieval y moderna (siglos XIII al XVII), Fundación Hernando de larramendi, Madrid, 2008,
  • Sebastián de CovARRUbIAS oRozCo, Tesoro de la lengua castellana o española, luis Sánchez Impresor, Madrid, 1611, fol. 291v.
  • Stephen S. SAlKEvER, “Aristotle’s Social Science”, en Carnes loRD y David K. o’ConnoR (eds.), Essays on the Foundations of Aristotelian Political Science, University of California Press, berkeley, 1991, pp. 24-30; Stephen
  • Stephen S. SAlKEvER, Finding the Mean. Theory and Practice in Aristotelian Political Philosophy, Princeton University Press, Princeton, 1991, pp. 166-167.
  • Theophilus GolIUS, Epitome Doctrinae Politicae ex octo libris Politicorum Aristotelis, Herederos de Josias Richelius, Strassburg, 1622, pp. 20-21.
  • Tomás de AQUIno, In octo Politicorum Aristotelis libros expositio, Eucharium Silber alias Franck, Roma, 1492, 1.1.36-37.
  • virgilius WEllEnDoRFFER (WEllEnDARFFER), Polilogium ex Aristotelis octo Politicorum libris, Monacenses, leipzig, 1513, f. 8b.
  • Wolfgang HEIDER, Philosophiae politicae systema, Johann Reiffenberger, Jena, 1628, pp. 29-30:
  • Wolfgang KUllMAnn, Aristoteles und die moderne Wissenschaft, Steiner, Stuttgart, 1998, pp. 342-343